SEMINA YA MAFUNZO KWA MABALOZI
WA BINTI AMKA TANZANIA
SOMO: MAADILI YA KUFANYA
UTAFITI
MKUFUNZI NI:Basiliana Emidi, PhD
Yaliyomo
1. Muingiliano wa kimaadili na washiriki wa utafiti
u Wajibu wa
mkusanyaji taarifa
u Umuhimu wa Heshima
u Ushiriki wa hiari
u Ridhaa ya kushiriki
katika utafiti
u Watu waliokaribú
kuathirika na masuala yafanyiwayo utafiti
u Faragha binafsi
u Kuhifadhi kwa usalama
taarifa binafsi
u Kujibu maswali ya
washiriki
}
2. Usahihi wa taarifa za utafiti
Kuheshimu sayansi ya utafiti
Kukusanya, kunakili/kuandika na kuhifadhi taarifa
Ukiukaji wa mwongozo wa utafiti
Maadili ni nini?
}
Maadili
ni kanuni adilifu zinazoelekeza
tabia zetu katika mahusiano yetu ya kila siku na wenzetu.
} Katika utafiti, maadili ni uwajibikaji na uwelekevu kitabia
kuhusiana na haki za wale wote tunaotangamana nao katika utafiti,
uwelekevu katika nia na
malengo ya utafiti na jinsi ya kutumia matokeo kwa uadilifu ili yaweze kuwa na faida kwa jamii ya binadamu.
1.
Muingiliano wa
kimaadili na washiriki wa utafiti.
2.
Wajibu wa mkusanyaji taarifa
}
Anayekusanya taarifa kwa niaba ya timu ya watafiti ni ”balozi” wa utafiti husika
na mara nyingi hukutana moja kwa moja na mtafitiwa.
}
Kwa hiyo ndie atakaeashiria kwa watafitiwa
kuwa utafiti huu utafanikiwa ama la, kutegemea na jinsi atakavyojieleza
mbele ya watafitiwa.
}
Mkusanya taarifa ana wajibu wa kuhakikisha kuwa
taarifa zilizokusanywa ni zile ambazo na mtafitiwa ambae amekubali kushiriki katika
utafiti.
}
Mkusanya taarifa ahakikishe kuwa taarifa
zilizopatikana ni sahihi
}
na zihifadhiwe zisivuje, kinyume cha
hayo,malengo ya utafiti hayatafikiwa.
ii.Umuhimu
wa Heshima
} Ina mlazimu kila
muhusika katika timu ya watafiti aheshimu yafuatayo:
ü Malengo ya
utafiti.
ü Viongozi wa
utafiti.
ü Mshiriki mmoja
mmoja wa utafiti.
ü Jamii ya
watafitiwa.
ü Taarifa zilizokusanywa
ambazo zitasaidia kufanikisha malengo ya utafiti.
} Utafiti unakusudia
kusaidia jamii inayohusika, ambapo timu ya
watafiti watafanikiwa kukamilisha sehemu zote zinazohusika katika utafiti.
Ø iii.
Ushiriki wa hiari
Hakuna mtu anaelazimishwa
kushiriki katika utafiti. Kama utafiti
umehusisha kuomba ridhaa ya kushiriki, basi kila mtafitiwa atakayefuatwa na
mtafiti atakuwa na haki na kukataa kushiriki katika utafiti. Hata kama
mtafitiwa atashiriki katika utafiti, bado atakuwa na haki ya kujibu au kutojibu
swali moja au jingine, atakuwa na haki ya kukataa kushiriki katika jaribio la
utafiti au atakuwa na haki ya kujitoa katika utafiti wakati wowote. Watafiti ambao wataomba
ridhaa ya kushiriki kutoka kwa washiriki, wana wajibu wa kuhakikisha kuwa watafitiwa
wana uelewa wa kutosha juu ya utafiti.
iv.
Ridhaa ya kushiriki katika utafiti
u
Kupata ridhaa ni
mchakato unaoendelea ambao unaanzia pale watafiti
wanaanza kuelezea washiriki kuhusu utafiti.
u
Hata hivyo ridhaa ya kushiriki
haziishii tu kwa washiriki kusaini fomu za ridhaa na kukubali
kushiriki, bali huendelea kwa muda wote wa Utafiti.
u
Hakuna ridhaa ya kweli kama
mtafitiwa atakuwa haelewi vya kutosha juu ya utafiti unaofanywa. (Timu ya
watafiti ni lazima ihakikishe kabla ya utafiti kuwa ”taarifa za
kutosha” ni kiasi gani, na vipi taarifa hizo zitatolewa kwa
watafitiwa).
u
Ni kazi ya muhusika ambaye
atachukuwa ridhaa ya kushiriki na kuwasilisha taarifa za utafiti kwa watafitiwa
katika lugha ya kueleweka. Taarifa hizo ni
lazima zijumuishe malengo na umuhimu wa utafiti, faida
za utafiti wenyewe pamoja na madhara yanayoweza kutokezea.
u
Watafiti ni lazima waelewe “lugha
za mwili,” kwa vile mara nyengine,
u
washiriki huonekana kama vile
bado hawajaridhika.
v.
Watu waliokaribu kuathirika na masuala yafanyiwayo utafiti
} Baadhi ya watu huhitaji
kusaidiwa kwa karibu zaidi wanapoulizwa kuhusu hiari ya
ushiriki wao katika utafiti, kwa vile itakuwa vigumu kwao kuelewa
wanachoelezwa. Kwa mfano;
ü
Wafungwa
ü
watoto
ü
Watu wazima ambao wamepoteza
kumbukumbu au
ü
wenye matatizo ya akili
} Timu ya watafiti
lazima wawe waangalifu na kufuata maelekezo vizuri wakati watakapohitaji
kushirikisha watu kama hawa katika utafiti kwa vile watu hawa
hawawezi kufanya maamuzi binafsi.
} Ni lazima kuwe na
msimamizi au mwangalizi aliyeaminiwa kuamua kwa niaba yao.
vi.
Faragha binafsi
} Watafiti ni lazima
watambue na waheshimu kuwa kila mshiriki ana haki ya
kupata faragha.
} Uchunguzi wa
kimwili ni lazima ufanyike pahala pa faragha.
} Mambo ambayo huwa
ni siri kama vile vitendo vya
kujamiiana, afya binafsi, ama mawazo ambayo mtu hatopenda aongee hadharani.
} Hii itasaidia
mshiriki asipatwe na aibu au fadhaa zisizo za lazima.
vii. Kuhifadhi kwa
usalama taarifa binafsi
Ikiwa mtafitiwa
ataongea habari zinazomhusu kwa mkusanya taarifa, kuna hatari kwamba habari
hizo zinaweza kusikika kwa watu wengine wengi, na hivyo kupoteza ”usiri wa
taarifa binafsi.” Hatari ambazo
zinaweza kutokea kama taarifa binafsi zitasikika kwa watu wengine ni pamoja na kufikwa
na aibu, kupoteza ajira, kushitakiwa au kutengwa na jamii. Hivyo, watafiti
wana jukumu la kumkinga mtafitiwa kutokana na madhara kama hayo. Mara nyengine
mfumo wa nambari hutumika ili kutobaini wahusika na majibu yao.
viii. Kujibu maswali ya washiriki
} Mkusanya taarifa
atakutana na watu mbali mbali wakiwemo;
watafitiwa
watarajiwa na wale wanaoendelea
kutafitiwa, watu ambao hawamo
katika utafiti Lakini watapenda
kujua kuhusu utafiti unaofanyika.
} Watu hawa wanaweza
kuuliza maswali mengi. Ni muhimu
kuwa mvumilivu na kujaribu kujibu masuala yote
kadiri iwezekanavyo, ili mradi unafahamu jibu
2. Usahihi wa taarifa za utafiti
i. Kuheshimu
sayansi ya utafiti
}
Taarifa za utafiti ndio matunda ya utafiti. Ni
muhimu sana taarifa ziwe sahihi.
}
Watafiti watatumia taarifa hizo ili kujibu masuala ya
utafiti. Kama taarifa zitakuwa sio sahihi, majibu ya utafiti pia yatakuwa
sio sahihi.
}
Kuna watu wataathirika na kuwa hatarini kutokana na
kutoa taarifa zisizokuwa sahihi.
ii.
Kukusanya na kuhifadhi taarifa
u Mkusanya taarifa
lazima aelewe vizuri jinsi ya kukusanya taarifa na
vipi taarifa hizo zitaandikwa.
u Mkusanya taarifa ni
lazima aandike kwa uangalifu, uaminifu na uhakika.
u Kusiwe na taarifa za kubuni na zihifadhiwe vizuri.
u Karatasi za taarifa
ni lazima akabidhiwe anaehusika kuzihifadhi na muhusika ni lazima
afuate maelekezo yote ili taarifa ziwe siri.
iii.
Ukiukaji wa mwongozo wa utafiti
n Mara nyengine
mkusanya taarifa hataweza kufuata muongozo wa utafiti kutokana
na sababu mbali mbali zilizo nje ya uwezo wake, na mara nyengine hutenda
makosa.
n
Hata hivyo, ni muhimu
kujulisha wasimamizi na viongozi wa utafiti na kutoa taarifa kwa Bodi ya Mapitio
ya Kitaasisi (Institutional Review Board – IRB).
u
Mkusanya taarifa mahiri ni yule ambaye
anamuelezea msimamizi wake matatizo yanayojitokeza, msimamizi huyo ndie
atakaeamua nini kifanyike.
•
Asanteni sana
YOUTH POTENTIALS FOR
COMMUNITY DEVELOPMENT (YOPOCODE TANZANIA)
P.O BOX 78409 DSM
Lufungira/Sam Nujoma Road Kinondoni.
Dar Es Salaam And Coastal Region
E-mail:yopocode@gmail.com
Blog:
https://yopocodetanzania.blogspot.com
You tube:@yopocodechannel
Facebook page:@Binti Amka Tanzania
Comments
Post a Comment